توهم ارزانی

بازار ایران؛ علیرضا شاکر – حسن روحانی کاری را که احمدی‌نژاد کلید زده بود ولی نتوانست انجام دهد، به سرانجام رساند. کفگیر هر دولت وقتی به ته‌دیگ خورد و راهی برای مهار تورم پیدا نکرد، به دنبال اجرای طرحی رفت که احمدی‌نژاد هم در دوران ریاست جمهوری خود ، درصدد اجرای آن بود، حذف چهار صفر از پول ملی کشور. اقدامی که منتقدان می‌گویند؛ حرکت در مسیر کشورهایی چون زیمباوه و ونزوئلاست.

در ابتدای دهه جاری وقتی فشار تحریم‌ها علیه دولت احمدی‌نژاد فزونی یافت و شاکله اقتصاد کشور به سمت فروپاشی کشیده شد، حذف صفرها از پول ملی به‌عنوان راهکاری کوتاه‌مدت مطرح شد. حتی سایتی برای نظرسنجی درباره آن به راه افتاد. درهرصورت حاشیه‌های سیاسی آن دوران اجازه اجرای این طرح را نداد. تا اینکه با خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم‌ها بار دیگر اقتصاد کشور به شرایط سخت و فشارهای تورمی وارد شد. این بار حسن روحانی با بهره‌گیری از فضای مساعد سیاسی کشور و بی‌سروصدا همان طرح را به دولت برد. این بار رئیس کل بانک مرکزی با تهیه طرحی با عنوان «طرح اصلاح نظام پولی کشور» حذف چهار صفر را عملیاتی کرد.

این طرح در قالب حذف چهار صفر از واحد پولی کنونی و تعریف واحد پولی جدید و بازنگری در اقطاع اسکناس و مسکوک در فروردین‌ماه سال جاری در دستور کار کمیسیون اقتصادی دولت قرار گرفت. اما آن‌طور که در اطلاعیه بانک مرکزی آمده است، اقدامات اولیه آن از همان ابتدای حضور همتی در کسوت ریاست بانک مرکزی با ایجاد «ستاد اجرایی ناظر بر طرح اصلاح پول ملی» انجام‌شده است.

کلیات پیش‌نویس بانک مرکزی

بر اساس این طرح واحد پولی ملی جدید تحت عنوان «تومان» تعریف می‌شود که هر «تومان» معادل ده هزار (۱۰۰۰۰) ریال فعلی و یک‌صد (۱۰۰) ریال جدید خواهد بود. با اجرای طرح حذف ۴ صفر از پول ملی قرار است ضمن تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی کارآمدی نظام پولی جدید طی سال‌های آتی استمرار یافته و نرخ برابری واحد پول ملی با ارزهای جهان در کوتاه‌مدت آثار روانی مثبتی به همراه خواهد داشت.

دلایل تغییر پول ملی

بر اساس آنچه بانک مرکزی گفته است؛ وجود تورم مزمن و کاهش قدرت خرید واحد پول ملی مشکلاتی از قبیل افزایش قابل‌توجه حجم اسکناس در گردش، استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره و مسائل محاسباتی ناشی از آن،‌ خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی، افت حیثیت ظاهری پول ملی ، عدم کاربرد اضعاف پول ملی (دینار) و نیز عدم استفاده از نام واحد پول رسمی (ریال) و جایگزینی آن با واژه غیررسمی «تومان» را به دنبال داشته است. علاوه‌براین، بالا بودن استهلاک اسکناس به دلیل نگهداری آن در حجم بالا، هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس و همچنین استهلاک بالای دستگاه‌های خودپرداز و پول‌شمار از دیگر پیامدهای منفی کاهش ارزش واحد پول ملی به‌حساب می‌آید.

دوران گذار از ریال به تومان

بر اساس طرح بانک مرکزی طول دوره گذار از «ریال» به «تومان» ۲۴ ماه است و در این مدت اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین می‌شوند.

از تاریخ رواج قانونی«تومان» در کلیه قوانین خاص و عام، «تومان» جایگزین «ریال» به‌عنوان واحد رسمی پول جمهوری اسلامی ایران می‌شود و «تومان» بر مبنای نرخ برابری جایگزین می‌شود. همچنین مبالغ مندرج در کلیه تعهدات و اسناد و دفاتر و قراردادها از تاریخ رواج قانونی «تومان» باید به این پول تنظیم و ثبت و مطالبه شود.

وضعیت اسکناس و سکه به زبان آمار

در سال 1386 سرانه اسکناس در ایران معادل 115 برگ بود و این میزان در ترکیه  معادل 11 برگ ، در آمریکا 89 برگ و در حوزه یورو 40 برگ بود.

از سوی دیگر، امحای اسکناس‌های فرسوده نیز سیر صعودی نشان می‌دهد و سالانه بین 500 تا 700 میلیون برگ اسکناس از رده خارج می‌شود. در حال حاضر، 10 قطع اسکناس و12 قطع  مسکوک در جریان داریم درحالی‌که استاندارد جهانی آن بین 6 تا 7 قطع برای اسکناس و همین تعداد برای سکه است.

ایران در سال 79 در جریان اقدامی نادر در منطقه خاورمیانه ، یک کارخانه تولید کاغذ امنیتی با ظرفیت 2700 تن در سال را بنا نهاد. این کارخانه که قرار بود برخی از نیازهای کشورهای همسایه به کاغذهای امنیتی را تأمین کند ، در سال‌های گذشته به‌سختی توانست نیازهای داخلی را تأمین کند و این امر  زمینه‌های گرایش نظام بانکی به ایران چک را فراهم آورد.

جان کلام

با این اوصاف معلوم نیست که چاپ اسکناس‌های جدید با کدام کاغذ و جوهر انجام خواهد شد؟ همان‌طور که بانک مرکزی در اطلاعیه خود نیز گفته این اقدام تأثیر مثبت کوتاه‌مدت دارد؛ بنابراین انتظار می‌رود صفرها به‌زودی به‌جای خود برگردند. آیا بهتر نبود به‌جای اقدامات نمایشی ، حرکتی واقعی برای بالا بردن قدرت پول ملی انجام می‌گرفت.