گام تازه اجرای‌عملیات بازار باز

اخبار بازار؛ فرهاد راد – در همین حال نظام بانکی همیشه دچار چالش‌های زیادی بوده است و بر همین اساس بانک مرکزی نیز با اجرای سیاست‌های جدید قصد دارد تا علاوه بر ساماندهی سیستم بانکی، نقدینگی موجود در اقتصاد را کنترل و هدایت کند. به همین دلیل از ماه‌ها قبل تا روز گذشته راه‌اندازی عملیات بازار باز یکی از اهداف بانک مرکزی و عبدالناصر همتی بوده که ظاهراً بعد از چندین مرحله به تعویق افتادن این بار قرار است این بازار به مرحله اجرایی خود نزدیک شود.

عملیات بازار چیست؟

در تعاریف آکادمیک عملیات بازار باز به خرید و فروشِ اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، برای گسترش یا انقباض میزان پول در سیستم بانکی گفته می‌شود که توسط بانک‌های مرکزی کشورها عملیاتی می‌شود به طوری که خرید اوراق از سوی سرمایه‌گذاران به سیستم بانکی پول تزریق می‌کند که زمینه‌ساز رشد اقتصادی را فراهم می‌کند. گفتنی است که در عین حال، عملیات بازار باز در کنار نرخ تنزیل و ذخیره لازم از یکی از ابزارهای اصلی سیاست‌های پولی کشورها است. هر چند که عملیات بازار باز می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند به طوری که در بسیاری از کشورها مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل از طریق عملیات بازار باز صورت می‌گیرد.

کنترل نرخ ارز

در کشورهایی که نرخ برابری ارز را کنترل می‌کنند، عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ ارز صورت می‌گیرد. به صورت ساده‌تر فرآیند عملیات بازار باز به این صورت است که در مواقع افزایش یا «کاهش» تقاضای ذخایر بانک‌ها که احتمال انحراف نرخ سود بازار بین بانکی «قیمت ذخایر» از میزان هدف‌گذاری وجود دارد، بانک مرکزی از طریق خرید یا «فروش» اوراق بهادار و عرضه «جمع‌آوری» ذخایر، نرخ سود بازار را به حول و حوش نرخ سیاستی هدف‌گذاری شده هدایت می‌کند.

بهادارسازی بدهی‌ها

در عین حال طبق بند ۲ قسمت «م» تبصره ۵ قانون بودجه سال ۹۸ به دولت اجازه داده شد تا در صورت اجرای عملیات بازار باز و وثیقه‌گذاری اوراق مالی اسلامی دولتی از بانک‌ها توسط بانک مرکزی، بخشی از بدهی‌های قطعی و حسابرسی شده خود به بانک‌ها را تا سقف ۲۰۰ هزار میلیارد ریال بهادارسازی کند. از سویی دیگر، در بند یک قسمت «م» این تبصره آمده است بانک مرکزی صرفاً مجاز به خریدوفروش اوراق مالی اسلامی منتشره دولت و بانک مرکزی در بازار ثانویه و با قیمت‌های کشف‌شده در این بازار است و معاملات این اوراق به عنوان دارایی بانک‌ها در نمادهای «اخزا» در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس انجام می‌شود. از سویی دیگر، عملیات بازار باز می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند.

کنترل نرخ تورم

در بسیاری کشورها مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل از طریق عملیات بازار باز صورت می‌گیرد. در کشورهایی که نرخ برابری ارز را کنترل می‌کنند، عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ ارز صورت می‌گیرد. بر همین اساس در اطلاعیه بانک مرکزی درباره راه‌اندازی عملیات بازار باز آمده است: در راستای اجرای چارچوب جدید سیاستگذاری پولی با هدف مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و نهایتاً کنترل نقدینگی و مهار تورم و فراهم کردن بستر لازم برای سیاست پولی مبتنی بر هدفگذاری تورم با استفاده از ابزارهای کوتاه‌مدت غیرمستقیم سیاست پولی و به استناد بندهای (الف) و (ب) ماده (۱۰) و بندهای (۵) و (۶) ماده (۱۳) قانون پولی و بانکی کشور مصوب ۱۳۵۱، بند (۹) مصوبه 10 مهرماه 97 شورای عالی هماهنگی اقتصادی و بند (م) تبصره (۵) قانون بودجه سال 98، در تاریخ 28 فروردین‌ماه 98 دستورالعمل “انجام عملیات بازار باز و اعطای اعتبار در قبال اخذ وثیقه توسط بانک مرکزی” (به همراه اصلاحات آن در 3 دی‌ماه 98) توسط شورای پول و اعتبار تصویب شد. بعد از این اتفاق کمیته اجرایی عملیات بازار باز در 31 شهریورماه 98 به دستور رئیس بانک مرکزی با هدف فراهم‌سازی بسترها و الزامات موردنیاز تشکیل شد. در همین راستا، طی ماه‌های اخیر با همکاری دستگاه‌های مربوطه بسترهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری موردنیاز اجرای عملیات به همراه تدارک ابزارهای موردنیاز فراهم شد.

اجرای تدریجی

لذا در حال حاضر زمینه برای اجرای تدریجی عملیات بازار باز جهت مدیریت نرخ سود در بازار بین‌بانکی و هدایت نرخ سود در این بازار در چارچوب جدید سیاست‌گذاری پولی فراهم شده است. لازم به توضیح است که استفاده از “عملیات بازار باز” و همچنین برقراری دامنه نرخ سود (کریدور نرخ سود) از جمله مهمترین مؤلفه‌های چارچوب جدید سیاست‌گذاری پولی محسوب می‌شوند. ابزارهای عملیاتی پیش‌بینی شده جهت جذب یا تزریق نقدینگی به بازار بین بانکی با هدف پیگیری موضع سیاست پولی بانک مرکزی در چارچوب جدید سیاستگذاری پولی، شامل خرید و فروش قطعی اوراق بهادار دولتی، توافق بازخرید منطبق با شریعت بر مبنای دارایی پایه اوراق بهادار دولتی و ارز، اعطای اعتبار در قبال وثیقه (اوراق بهادار دولتی، طلا و ارز) و همچنین سپرده‌پذیری بانک مرکزی از بانکها و مؤسسات اعتباری غیربانکی (منطبق با شریعت) می‌باشد. با توجه به هماهنگی‌های صورت گرفته و جلسات کارشناسی برگزار شده با فعالان مرتبط، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند حسب اعلان قریب‌الوقوع بانک مرکزی در خصوص انجام عملیات بازار باز نسبت به مدیریت نقدینگی (کمبود یا مازاد) خود در بازار بین‌بانکی اقدام کنند. از آنجا که بانک مرکزی در چارچوب جدید سیاست‌گذاری پولی، مدیریت نقدینگی بانکها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را برمبنای اوراق بهادار اسلامی منتشر شده توسط خزانه‌داری کل انجام می‌دهد، ضروری است بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی نسبت به اختصاص بخشی از دارایی‌های خود به اوراق مزبور اقدام کنند.